تنبلی چشم (بخش اول)

دکتر امین حسنی – ونکوور

تنبلی چشم یا آمبلیوپی (Amblyopia)، کاهش دید یکی از چشم‌ها یا هر دو چشم در دوران کودکی است که به‌دلایلی (بعداً ذکر می‌شود) دید طبیعی بدست نیاورده‌اند.

وقتی یکی از چشم‌ها دید خوب و طبیعی پیدا می‌کند و چشم دیگر دیدش ضعیف باقی می‌ماند، چشمی‌ که دید ضعیف‌تر دارد تنبل نامیده می‌شود. در اکثر موارد، فقط یکی از چشم‌ها تنبلی دارند اما امکان دارد هر دو چشم هم دچار تنبلی شوند. تنبلی چشم نسبتاً شایع است، حدود ۳ تا ۵ درصد مردم تنبلی چشم دارند. بهترین زمان برای درمان تنبلی چشم اوایل دوران کودکی است.

قسمت عمدهٔ سیستم بینایی در زمان قبل از تولد تشکیل می‌شود، بنابراین نوزادان در هنگام تولد  قادر به دیدن‌اند. اما این بینایی در اوایل نوزادی نارس است و به‌تدریج در ماه‌های اول زندگی با رشد کودک پیشرفت سریعی پیدا می‌کند و همان‌طور که کودکان رشد می‌کنند و از چشم‌هایشان استفاده می‌کنند، سیستم بینایی‌شان هم به‌سرعت  تکامل پیدا می‌کند.

برای اینکه بینایی خوبی داشته باشیم باید مخصوصاً در دوران حساس کودکی سیستم بینایی و در واقع آن قسمتی از مغز را که مربوط به بینایی است، به خوب‌دیدن عادت دهیم. تکامل سیستم بینایی معمولاً در ۹ سالگی به اتمام می‌رسد. بنابراین اگر قبل از این سن، به اصلاحِ دید کودک کمک نکنیم، دیگر امکان اصلاح و تغییر دید بسیار کم می‌شود.

علل تنبلی چشم

برای دیدن، چشم و مغز باید با هم کار کنند تا ما بتوانیم درست ببینیم. همچنین برای داشتن دیدی طبیعی، خیلی مهم است که هر دو چشم دید یکسانی داشته باشند. وقتی یکی از چشم‌ها از چشم دیگر ضعیف‌تر باشد و این ضعف دید در اوایل کودکی اصلاح نشود، کودک با چشم ضعیف‌تر ناواضح و تار می‌بیند. مغز کودک فقط تصویر واضح از چشم خوب را پردازش می‌کند و تصویر تار مربوط به چشم ضعیف‌تر را نادیده می‌گیرد. درنتیجه آن قسمت مغز که مربوط به بینایی چشم سالم است، رشد طبیعی کرده ولی سیستم بینایی مربوط به چشمِ ناواضح، به‌درستی تکامل پیدا نمی‌کند و آن چشم تنبل می‌شود.

تنبلی چشم در بسیاری از موارد ارثی است. سه علت اصلی برای تنبلی چشم وجود دارد:

۱- انحراف چشم

وقتی یکی از چشم‌ها انحراف پیدا می‌کند، کودک دچار دوبینی می‌شود. چون دوبینی خیلی آزاردهنده است، مغز کودک برای رهایی از دوبینی تصویر چشم منحرف را حذف و فقط از چشم سالم استفاده می‌کند. درنتیجه چشمی‌ که انحراف دارد، در اثر عدم استفاده تنبل می‌شود.

۲- ضعف بینایی و اختلاف شمارهٔ دو چشم

ضعف بینایی معمولاً با عینک یا کانتکت لنز اصلاح می‌شود. در مواردی که فقط یکی از چشم‌ها ضعیف است یا هر دو چشم ضعیف است اما یکی از چشم‌ها ضعیف‌تر، در صورتی که دید با عینک مناسب و به‌موقع اصلاح نشود، کودک از چشم قوی‌تر استفاده کرده و تصویر چشم ضعیف‌تر را که تارتر است حذف یا اصطلاحاً خاموش می‌کند. از نظر تشخیصی، این نوع مشکل‌ترین نوع تنبلی است، زیرا در این حالت نه در ظاهر چیزی مشخص است و نه کودک شکایتی دارد، چون با یکی از چشم‌هایش خوب می‌بیند. بنابراین چون ظاهر چشم کودک نرمال است، والدین یا پزشک خانوادگی هم متوجه مشکل نمی‌شوند و تا زمانی که معاینه چشم و تست بینایی به‌عمل نیاید، این نوع تنبلی تشخیص داده نمی‌شود.

گاهی هم ممکن است هر دو چشم تنبل شوند، و این در مواردی است که هر دو چشم نزدیک‌بینی، دوربینی و یا آستیگماتیسم شدید داشته باشند.

۳- بیماری‌های چشم که مانع تشکیل تصویر واضح در آن می‌شوند

بیماری‌های چشم، مانند آب مروارید مادرزادی، لک قرنیه و هر عاملی که از تشکیل تصویر واضح بر روی شبکیه جلوگیری کند، باعث تنبلی چشم می‌شوند.

قسمت بعدی این مطلب را در اینجا بخوانید